Ψυχολογία

Το να ζει κανείς με έναν εν δυνάμει θανατηφόρο ιό είναι σα να βιώνει ένα ατελείωτο πένθος με ό,τι αυτό συνεπάγεται – πένθος για την απώλεια μιας ζωής όπως την ήξερε, για την υγεία του που ποτέ δεν θα επανέλθει στην πρωτύτερη κατάστασή της, για τις ερωτικές σχέσεις που καθίστανται από δύσκολες έως αδύνατες, για τις οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις που κλονίζονται συνήθως ανεπανόρθωτα, όπως φυσικά και για τις εργασιακές και άλλες κοινωνικές συνθήκες που και αυτές δύναται να χειροτερέψουν. Ο κοινωνικός και στερεοτυπικός στιγματισμός, ο φόβος, η άγνοια και οι δυσειδαιμονίες, αλλά και η αδυναμία των γύρω (γνωστών, φίλων, συγγενών, πολιτείας) να διαχειριστούν πρακτικά και συναισθηματικά μια μη αναστρέψιμη και ψυχοφθόρα κατάσταση συμβάλλουν στην δυσκολία και στον ψυχικό πόνο που βιώνει το άτομο που φέρει τον ιό.

Η υγεία του φορέα μπορεί να είναι καλή για αρκετά χρόνια, όμως ο κίνδυνος ελλοχεύει, συγκεκριμένος, ανελέητος, αλύγιστος, και αποφασιστικός, πράγμα που βαραίνει σίγουρα τον ψυχισμό του φορέα. Το να γνωρίζει κανείς τις παραμέτρους του θανάτου του τον κάνει να τον περιμένει με ένα τρόπο κατακλυσμικό που ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχοπαθολογικές καταστάσεις όπως κατάθλιψη, μανία, και αυτοκτονία. Η αυτοκτονία φαντασιώνεται συχνά ως λύση, πρώτον γιατί σε ένα επίπεδο ο έλεγχος του θανάτου περνάει στα χέρια του αυτόχειρα και δεύτερον γιατί σχεδόν πάντα, με τη γνωστοποίηση της καταστάσεώς του, δημιουργούνται στο φορέα συναισθήματα φόβου, ενοχών, θλίψης, θυμού, και βίας που αφορούν στον εαυτό και στους άλλους.

Ο τρόπος με τον οποίο έγινε κανείς φορέας θα επηρεάσει σημαντικά την αντίδραση του ίδιου και του περιβάλλοντός του. Διαφορετική θα είναι η αντιμετώπιση ενός γονέα, για παράδειγμα, που το παιδί του κόλλησε από επαναχρησιμοποιημένη σύριγγα κατά τη χρήση ναρκωτικών σε σχέση με ένα παιδί που τυχαία τραυματίστηκε με μια τέτοια σύριγγα παίζοντας στο πάρκο. Με αυτό το παράδειγμα θέλω να φωτίσω την ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα της κάθε περίπτωσης ατόμου που φέρει τον ιό HIV και να αποτρέψω την ομαδοποίηση και αποπροσωποποίηση των παθόντων που συντελεί στο στιγματισμό και στην περιθωριοποίηση των συνανθρώπων αυτών.

Οι φορείς δεν είναι ακόμα νεκροί. Δεν υπάρχει εγγύηση ότι θα χάσουν τη ζωή τους νωρίτερα από τον υγιή διπλανό τους αλλά ούτε και ότι ο ιός θα είναι απαραίτητα η αιτία της κατάληξης της ζωής τους. Ως εκ τούτου, έχουν ανάγκη ψυχολογικής στήριξης ή ψυχοθεραπείας που θα τους βοηθήσει να επαναπροσδιορίσουν τη ζωή τους εμπλουτίζοντάς την με νόημα και κάνοντάς την όσο πιο λειτουργική και δημιουργική. Η ψυχοθεραπεία προσφέρει το χώρο στον ασθενή να μιλήσει σε περιβάλλον εμπιστοσύνης για όλα τα προαναφερόμενα πιθανά συναισθήματα, για άλλα τα οποία δεν αναφέρθηκαν εδώ και εναπόκεινται στην ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου, αλλά και για τους τρόπους με τους οποίους ο φορέας μπορεί να αναδομήσει τη ζωή του και να μάθει όχι μόνο να αντέχει τη θνητότητά του αλλά και να αξιοποιήσει, ει δυνατόν, αυτή του την εμπειρία.

Κάποιοι φορείς του ιού, για παράδειγμα, έχουν σταθεί οδηγοί και στήριγμα άλλων συμπασχόντων, έχουν αγωνιστεί για την προαγωγή των δικαιωμάτων των φορέων στο κοινωνικό πλαίσιο ή των χορηγιών στην έρευνα για την καταπολέμηση του ιού. Άλλοι πάλι έχουν αντλήσει δύναμη από την εμπειρία τους και, επαναπροσδιορίζοντας τη ζωή τους, έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν βαθειές συναισθηματικές, φιλικές και ερωτικές σχέσεις, να διοχετεύσουν το βίωμά τους στην τέχνη και γενικότερα να βρουν δημιουργικούς τρόπους έκφρασης που ίσως και να μην είχαν στο παρελθόν. Όσο και ουτοπικά αισιόδοξο κι αν ακούγεται, θέλω να πιστεύω πως η συνειδητότητα της θνητότητάς μας μπορεί να έχει – με τη σωστή στήριξη και βοήθεια – ανέλπιστα θετική επίδραση στην ύπαρξη όλων μας. Στην ψυχοθεραπεία ανοίγεται η δυνατότητα διερεύνησης αυτών των ζητημάτων και μπορεί να γεννηθεί η ελπίδα μιας ζωής κοντά στον θάνατο.